- یکشنبه, 05 مهر 1394
نیاما را به واجبات، قوانین زیست و تکالیف فردی ترجمه و تعریف کرده‌اند.
پس از درک و عمل به قوانین یاما، که منجر به جمع انرژی متفرق می‌شود، لازم است که تکلیفمان را با خودمان روشن کنیم. قوانین یاما بر اساس عملکرد ما در محیط اطراف و اطرافیان معنی پیدا می‌کند. برای مثال آزار یا بی‌آزاری، هرچند ریشه در قلب انسان دارد، ولی عکس‌العملمان نسبت به اطرافیان، در محیط خارجی قابل رویت و بررسی است. قوانین نیاما براساس تعالیم یوگا سوترا عبارتنداز:1. پاکیزگی و طهارت2. قناعت و رضا3. ریاضت و تزکیه نفس4. خودکاوی و مطالعه کتاب زندگی خویش5. تسلیم شدن به خداوند
طهارت و پاکیزگی از نگاه قرآنطهارت از موضوعاتی که در اسلام، اهمیت زیادی دارد، طهارت و پاکیزگی است. زیرا اسلام، " طهارت را نیمی از ایمان" و "نظافت را مبنای دین" دانسته و تهمواره پیروانش را به طهارت و پاکیزگی تشویق می‌نماید و تکسانی را که به آن بی‌توجهند را ملامت و سرزنش می‌کند.طهارت، زدودن و پاک کردن درون و برون از آلودگی و خباثت است.طهارت اخلاقی نیز به معنای زدودن ریشه‌های شرک و اخلاق ناپسند از درون و آراستن آن به توحید و صفات کمال انسانی است. نهایت طهارت اخلاقی به عصمت انسان منتهی می‌شود. خداوند در سوره احزاب، اهل بیت پیامبر را دارای این مرتبه از طهارت معرفی می‌کند.إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِب عَنكمُ الرِّجْس أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطهِّرَكمْ تَطهِيراً " ((سوره احزاب آیه 33))واژه «طُهر» و مشتقات آن ۳۱ بار در قرآن به کار رفته است. از جمله در سوره توبه آیه 108همچنین قرآن پس از دستورهای لازم برای انجام غسل، وضو و تیمم می‌فرماید: ((خداوند نمی‌خواهد دشواری برای شما ایجاد کند، بلکه می‌خواهد شما را پاکیزه سازد)). ما یریدُاللَّهُ لِیجْعَلَ عَلَیکمْ مِنْ حَرَجٍ وَلکنْ یریدُ لِیطَهِّرَکمْ "سوره مائده آیه 5 و 6"خدای متعال در سوره شمس پس از چندین سوگند عظیم، می‌فرماید: «به تحقیق رستگار شد آن کس که این نفس را پاکیزه نمود و جان خود را پاک ساخت و بی‌بهره گشت آنکه آن را آلوده نمود». این همه تأکید گویای این حقیقت است که طهارت قلب به مراتب از طهارت بدن مهم‌تر است. قناعت و رضا از دید قرآن
قناعت به معنای قنع است یا اکتفا کردن به اندک از آنچه مورد نیاز انسان است. به معنای راضی شدن، بسنده کردن، صرف کردن، زیاده طلب نداشتن در خرج و صرف مال و ... . صرفه جویی کردن و حس و نیروی طمع نداشتن است.
قناعت در مقابل حرص است و حرص صفتی سیری ناپذیر است که انسان را ودار می‌کند بیش از حد نیاز مال و ثروت جمع کند، و انسان حریص احساس رهایی و آزادگی را نمی‌تواند تجربه کند.
حرص و فزون طلبی حضرت آدم سبب رانده شدنش از بهشت شد.( سوره طه آیه 120 و 121)
قناعت در قرآن
«وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ...» "سوره حج آیه 36" و شترهاي فربه را (در مراسم حج) براي شما از شعائر الهي قرار داديم. در آنها براي شما خير و بركت است. نام خدا را (هنگام قرباني كردن) در حالي كه به صف ايستاده‌اند بر آنها ببريد و هنگامي كه پهلوهايشان آرام گرفت (و جان دادند) از گوشت آن بخوريد و مستمندان قانع و فقيران را نيز از آن اطعام كنيد..."
رضا چیست و قرآن چگونه مطرح می‌کند و به آن ارج می‌گذارد؟
یکی از مقامات بلند معنوی و عرفانی در حرکت و سیر به سوی خداوند توجه به (رضوان الله) و خشنودی خداوند است و رسیدن به آن در مرتبه بالایی از آسمان سیر وسلوک قرار دارد .
در قرآن کریم و روایات توصیه های بسیاری نسبت به این که انسان در کارهای خود رضای خداوند را مد نظر قرار دهد و به آن اهمیت دهد مورد بحث قرار گرفته است.
در این زمینه قرآن کریم به موردی اشاره کرده است که یکی از مهمترین فرازهای دین اسلام است. و آن داستان حضرت محمد(ع) و حضرت علی(ع) است. هنگامی که پیامبر در مکه بودند کافران و مشرکان هم پیمان شدند که شب به خانه آن حضرت حمله و با کشتن آن وجود مقدس چراغ توحید را خاموش کنند. در این وقت بود که امام علی(ع) جان خود را به خطر انداخته و حاضر شد در بستر پیامبر (ص) بخوابد تا این که مشرکان از هجرت و بیرون رفتن پیامبر(ص) از مکه مطلع نشوند، و در حقیقت جان خود را فدای اسلام می کند، قرآن در این باره می فرماید «ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه؛ و بعضی از انسانها کسانی هستند که به خاطر خوشنودی خدا بذل جان می کنند. "سوره بقره آیه 207 "
رضا یکی از بزرگترین مراحل کمال است که اگر بخواهیم مراحل کمال را مورد نظر قرار دهیم از مهمترین آنها مرحله رضا و تسلیم است.
وقتي بنده، خود را در قلمرو "ربوبيت خدا " مي بيند و همه تقديرات و تدبيرات خداوند را هم بر مبناي حكمت و مصلحت مي شناسد، نتيجه آن مي شود كه بر آنچه خدا درباره او خواسته و مقدر كرده است، صبور و راضي و تسليم مي شود و هيچ اعتراضي نمي كند.
مقام رضا، مقام بلندي است كه سالكان عارف به آن مي رسند و بالاترين مرتبه آن، وقتي است كه دو جانبه باشد، هم خدا از بنده اش راضي باشد، هم بنده از پروردگارش و اين، همان فوز عظيم و رستگاري بزرگ است كه خداوند براي ساكنان كوي رضا و پسنديدگان نظر محبوب، بيان مي كند. (مائده/911)
ریاضت و تزکیه نفس از نگاه قرآن
ریاضت در لغت به معنای کوشش و همراه با رنج و تعب است و در اصطلاح به معناى خودسازى و رام کردن نفس به تعلیم و تربیت و به تعبیر دیگر جهاد و مبارزه بانفس می‌باشد. ...( فرهنگ لاروس، ج 1، واژة "ریاضت"؛ لغت نامة دهخدا، واژه "ریاضت"؛ معارف و معاریف، ج 5، ص 745.)
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:«هر کس به ریاضت خویش مداومت کند، سود برده است. (غرر الحکم ج5 ص270)
تزکیه نفس:
در قرآن تزکیه به معنی نمو و رشد دادن آمده و سپس این واژه به معنی تطهیر و پاک کردن هم می‌باشد
می‌توان تزکیه را پالایش نفس از رذایل اخلاقی و آراستگی به فضائل اخلاقی دانست.
قرآن مجید پس از یازده سوگند می‌فرماید: "سوگند به همه این‌ها که هرکس نفس خود را تزکیه کند، رستگار است و هرکس نفس خود را آلوده ساخت، (از لطف خدا) محروم گشت"(شمس آیه 10و 9)
اسلام برای تزكیه نفس و تطهیر پیروان خود از آلودگیهای كفر و گناه و اخلاق ناپسند اهمیت زیادی قائل شده كه این امر را از موارد ذیل می‌توان استفاده نمود:
تزكیه هدف بعثت انبیاء:
قرآن در آیه ۵۱ سوره بقره خطاب به مسلمانان می‌گوید: ما به سوی شما پیامبری فرستادیم تا با تلاوت آیات الهی شما را از آلودگیها پاك سازد. در آیهای دیگر خداوند بر فرستادن رسولان خویش برای تزكیه بشر بر آنان منت نهاده است.( آل عمران، ۱۶۴) در آیه ۱۲۹ سوره بقره نیز حضرت ابراهیم و اسماعیل دو پیامبر بزرگ الهی از خداوند تقاضای فرستادن رسولانی می‌كنند تا نسل و ذریه آنان را از آلودگیها پاك نمایدو در آیهای دیگر خداوند موسی(ع) را با پیام دعوت به تزكیه به سوی فرعون میفرستد.( نازعات، ۱۷و ۱۸) از مجموع این آیات بدست میآید كه تزكیه و طهارت نفس یكی از عمدهترین اهداف تمام رسولان الهی بوده است.
رسیدن به فلاح اُخروی:
از بالاترین اهداف مؤمنان است كه قرآن راه دستیابی به این هدف را مبارزه با هواهای نفسانی و تزكیه ذكر كرده است.( سوره‌های اعلی۱۴ و نیز شمس۹) همچنین قرآن در آیاتی دیگر مؤمنانی را رستگار دانسته است كه در جهت تزكیه نفس تلاش می‌كنند.( مؤمنون۱و ۴ )
خودکاوی ومطالعه زندگی خویش و نگاه قرآن:
يکي از قديمي ترين دستور‌هاي حکيمانه جهان که به وسيله انبياي الهي به بشر ابلاغ شده و حکيمان بزرگ جهان نيز آن را به زبان آورده اند اين است که: "اي انسان! خودت را بشناس".
اگر کسي خودش را نشناسد و از عيوب و ضعف هاي خويش و توانمندي هاي بالقوّه نفس خويش آگاهي نداشته باشد، هرگز به دنبال خود سازي، تهذيب اخلاق و کسب کمالات انساني نخواهد رفت. امام علي (ع) در اهميت خودشناسي فرموده‌اند:)مهترين شناخت، خود شناسي است.
در حقيقت اگر «خود» انسان يا مجموعه وجود او، با همه ابعادش به خوبي شناخته شود، بزرگترين گام در راه خدا شناسي برداشته شده است. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: کسي که خود را شناخت، در حقيقت، خدا را شناخته است .( بحار الانوار، ج 2، ص 32.)
انسان با خود شناسي، خود را ارزيابي مي کند خصلت هاي ناروا را از خود دور مي کند و در صدد تقويت جنبه هاي مثبت خود بر مي آيد.امام علي (ع) در اين‌باره مي فرمايد: «از توجه انسان به خودش، انگيزه اي براي اصلاح خويش ايجاد مي شود.(غرر الحکم، ج 6، ص 176.)
در قرآن، آيات بسياري وجود دارد که انسان را به خودکاوي و توجه به نظام شگفت انگيز آفرينش خويش دعوت مي کند: «انسان بايد نگاه کند که از چه چيزي آفريده شده است . (سوره طارق .5)
قرآن توجه خاصی به خود شناسی دارد و برای نفس انسان حساب جداگانه ای باز کرده است و در نکوهش از کسانی که به خویشتن نمی پردازند و آیات الهی در درون خویش را نمی نگرند و در "آیه 21 سوره ذاریات" می فرماید: در خودتان نیز آیاتی است مگر نمی بینید.
در آیه" 105 سوره مائده" ، خداوند درباره اهمیّت و ضرورت خودشناسی می فرماید به خویشتن بپردازید، کسی‌که گمراه شد به شما زیان نمی زند اگر هدایت یافتید.
تسلیم شدن در برابر خداوند
یکی از بزرگترین جنبه های رهایی هر انسانی تسلیم شدن در برابر خداوند است.
تسلیم یعنی: پذیرش و باور خدای تعالی، یعنی هر آنچه حضرت حق بخواهد و گردن نهادن به هر سرنوشتی که خدای سبحان برایش مقرر کند، چه سرنوشت تکوینی، که همان قدر و قضای الهیاست و چه سرنوشت تشریعی، که اوامر و نواهی و در حقیقت دین خداست؛ و این حقیقت مشترک همة ادیان الهی و توحیدی است. قرآن می فرماید:
« اِنَّ الدّینَ عِندَ اللهِالاِسلام »
یعنی دین در نزد خدای سبحان یکی است و اختلافی در آن نیست و شرایع پیامبران صرفاً از نظر مقدار و کیفیت مختلف اند، اما از نظر حقیقت یکی‌اند: حقیقت مشترک همة آنها تسلیم شدن به خدا در عمل به شرایع و قوانین الهی و اطاعت او درآنچه در هر عصری با زبان پیامبرش از بندگانش می خواهد؛ و این یعنی اسلام، یعنی تسلیم حق شدن و اعمال حق انجام دادن. آنگاه قرآن می فرماید:
«بَلی' مَنَ اَسلَمَ وَجهَهُ لِلّهِ وَهُوَ مُحسِنٌ»
آیات بیشماری در قرآن وجود دارد که معنای و موقعیتهای تسلیم شدن در برابر خداوند را برای ما روشن می‌کنند.
«چنين نيست سوگند به پروردگارت كه ايمان نياورند ، مگر آن كه در نزاعى كه ميان آنهاست تو را داور كنند و از حكمى كه تو مى دهى هيچ ناخشنود نشوند و يكسره تسليم آن گردند».
«وَ إِنْ یَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَ إِنْ یَمْسَسْكَ بِخَیْرٍ فَهُوَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ»(انعام/17) خدا برایتان خیر بخواهد یا شربخواهد كسی نمی‌تواند آن را برطرف كند. اگر ما راضی باشیم، تلخی‌ها هم برای ما شیرین می‌شود.
«فَلا وَ رَبِّكَ لا یُؤْمِنُونَ»(نساء/65) به خدا قسم دین ندارند کسانی كه وقتی پیغمبر آنها را دعوت می‌كند، تسلیم نیستند.
«كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ كُرْهٌ لَكُمْ» (بقره/216) برایتان سخت است. اما این سختی شیرینی‌هایی را هم برایتان در میان دارد.
(قرآن می‌گوید): آن‌هایی كه تسلیم نیستند، در همه مسائل شروع به بهانه گرفتن می‌كنند. مثلاً می‌گویند: «لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً»(فرقان/32) چرا قرآن یك آیه، یك آیه نازل می‌شود؟
به شعیب می‌گفتند «قالُوا یا شُعَیْبُ أَ صَلاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ ما یَعْبُدُ آباؤُنا» (هود/87)ای شعیب ما به خاطرخم و راست شدن تو بیاییم دست از رفتار و حرف‌های پدرانمان برداریم؟ تسلیم نبودند.
قرآن می‌فرماید: «وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَكُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ» (احزاب/36) همین كه خدا و رسول تصمیمی را گرفتند: تسلیم شوید.
«رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ»(مجادله/22) وقتی این‌ها از خدا راضی شدند، خدا هم از این‌ها راضی می‌شود.
قرآن می فرماید: «فاِذ قالَ لَهُ رَبُّهُ اَسلِم قالَ اَسلَمتُ لِرَبِّ العالَمینَ ». و چون پروردگارش به او گفت اسلام بیاور و تسلیم شو، او گفت: "تسلیم آنم که همة عالم مربوب و تسلیم اویند."
گرداورنده: م. سروش و غفوری نیا
